Isländsk grammatik
- Huvudartikel: Isländska
Den här artikeln beskriver grammatiken i isländska.
Inledning redigera
Isländskan har fyra kasus: nominativ, ackusativ, dativ och genitiv. Substantiven delas in i tre genus: maskulinum, femininum och neutrum. Substantiv, adjektiv, pronomina, namn och vissa räkneord böjs i de fyra kasusen, i singular och plural.
Alfabetet redigera
A | Á | B | D | Ð | E | É | F | G | H | I | Í | J | K | L | M | N | O | Ó | P | R | S | T | U | Ú | V | X | Y | Ý | Þ | Æ | Ö |
a | á | b | d | ð | e | é | f | g | h | i | í | j | k | l | m | n | o | ó | p | r | s | t | u | ú | v | x | y | ý | þ | æ | ö |
Z ströks ur alfabetet 1974 eftersom uttalet inte skilde sig från s och för att underlätta stavningen. Diskussioner fördes om att även stryka Y och Ý eftersom dessas uttal är desamma som för I och Í. Y och Ý behölls dock.
C, Q, W, och Z används inte i isländskan, men förekommer i några efternamn, till exempel i Zoega.
Substantiv redigera
Artiklar redigera
Bestämd artikel redigera
Tabell över de bestämda artiklar som läggs till som ett suffix på substantiven.
Substantiv | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | -a | ||
Nominativ | -inn | -nn | -in | -n | -ið | -ð | |
Ackusativ | -inn | -nn | -ina | -na | -ið | -ð | |
Dativ | -num | -num | -inni | -nni | -nu | -nu | |
Genitiv | -ins | -ns | -innar | -nnar | -ins | -ns | |
... | |||||||
Plural | |||||||
Nominativ | -nir | -nar | -nar | -nar | -in | -n | |
Ackusativ | -na | -nar | -nar | -nar | -in | -n | |
Dativ | |||||||
Genitiv |
Obestämd artikel redigera
Det finns ingen obestämd artikel i isländska. Det betyder att ordet barn också kan betyda ett barn.
Sätt räkneordet en/ett framför substantivet istället.
Plural redigera
Så här böjs ett substantiv som är obestämt i plural.
Plural | ||||
---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | ||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | |
Nominativ | -ar / -ir | -ar | -ar / -ur / -ir | ('u' omljud) |
Ackusativ | -a / -i (-u) | -ar | -ar / -ur / -ir | ('u' omljud) |
Dativ | -u(m)* | -u(m)* | -u(m)* | -u(m)* |
Genitiv | -a | -a | -a / -na | -a |
- M:et läggs inte till om man har lagt till den definita artikeln.
Deklinationer redigera
Obestämd form redigera
Substantiv | |||||
---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | |
Nominativ | bíll | nemandi | rós | kirkja | barn |
Ackusativ | bíl | nemanda | rós | kirkju | barn |
Dativ | bíl | nemanda | rós | kirkju | barni |
Genitiv | bíls | nemanda | rósar | kirkju | barns |
... | |||||
Plural | |||||
Nominativ | bílar | nemendur | rósir | kirkjur | börn |
Ackusativ | bíla | nemendur | rósir | kirkjur | börn |
Dativ | bílum | nemendum | rósum | kirkjum | börnum |
Genitiv | bíla | nemanda | rósa | kirkna | barna |
Bestämd form redigera
Substantiv | |||||
---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | |
Nominativ | bíllinn | nemandinn | rósin | kirkjan | barnið |
Ackusativ | bílinn | nemandann | rósina | kirkjuna | barnið |
Dativ | bílnum | nemandanum | rósinni | kirkjunni | barninu |
Genitiv | bílsins | nemandans | rósarinnar | kirkjunnar | barnsins |
... | |||||
Plural | |||||
Nominativ | bílarnir | nemendurnir | rósirnar | kirkjurnar | börnin |
Ackusativ | bílana | nemendurna | rósirnar | kirkjurnar | börnin |
Dativ | bílunum | nemendunum | rósunum | kirkjunum | börnunum |
Genitiv | bílanna | nemandanna | rósanna | kirknanna | barnanna |
- bíll - bil
- nemandi - elev
- rós - ros
- kirkja - kyrka
- barn - barn
Pronomina redigera
Personliga pronomina redigera
Personliga pronomina | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Singular | ||||||||
jag | du | han | hon | hen | det | |||
Nominativ | ég | þú | hann | hún | hán[källa behövs] | það | ||
Ackusativ | mig | þig | hann | hana | hán[källa behövs] | það | ||
Dativ | mér | þér | honum | henni | háni[källa behövs] | því | ||
Genitiv | mín | þín | hans | hennar | háns[källa behövs] | þess | ||
... | ||||||||
Plural | ||||||||
vi | vi | ni | Ni | de (mask.) | de (fem.) | de (neutr. och könsneutralt) | ||
Nominativ | við | vér | þið | þér | þeir | þær | þau | |
Ackusativ | okkur | oss | ykkur | yður | þá | þær | þau | |
Dativ | okkur | oss | ykkur | yður | ||||
Genitiv | okkar | vor | ykkar | yðar |
Det finns två olika former för vi och ni på isländska. við och þið är gamla dualisformer (form för två personer "vi två") som numera används i plural. Pronomenet vér används mer sällan och i mer högtidliga sammanhang [1], till exempel i kyrkan och i Islands nationalsång.
Genitiv vor som är identiskt med det possessiva pronominet vor i femininum, används här som ett personligt pronomen, till exempel til vor "till oss".
Þér "Ni" används mest som hövlighetsform till dem man inte känner både till en person och till flera. Det kan även användas högtidligt.
Demonstrativa pronomina redigera
þessi, þessi, þetta (detta, det här) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þessi | þessi | þetta |
Ackusativ | þennan | þessa | þetta |
Dativ | þessum | þessari | þessu |
Genitiv | þessa | þessarar | þessa |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þessir | þessar | þessi |
Ackusativ | þessa | þessar | þessi |
Dativ | þessum | ||
Genitiv | þessara |
sá, sú, það (han, hon, den, det) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | sá | sú | það |
Ackusativ | þann | þá | það |
Dativ | þeim | þeirri | því |
Genitiv | þess | þeirrar | þess |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þeir | þær | þau |
Ackusativ | þá | þær | þau |
Dativ | |||
Genitiv |
Possessiva pronomina redigera
Minn, mín, mitt redigera
Minn, mín, mitt (min, mitt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | minn | mín | mitt |
Ackusativ | minn | mína | mitt |
Dativ | mínum | minni | mínu |
Genitiv | míns | minnar | míns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | mínir | mínar | mín |
Ackusativ | mína | mínar | mín |
Dativ | |||
Genitiv |
vor, vor, vort redigera
vor, vor, vort (vår, vårt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | vor | vor | vort |
Ackusativ | vorn | vora | vort |
Dativ | vorum | vorri | voru |
Genitiv | vors | vorrar | vors |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | vorir | vorar | vor |
Ackusativ | vora | vorar | vor |
Dativ | |||
Genitiv |
þinn, þín, þitt redigera
þinn, þín, þitt (din, ditt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þinn | þín | þitt |
Ackusativ | þinn | þína | þitt |
Dativ | þínum | þinni | þínu |
Genitiv | þíns | þinnar | þíns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þinir | þínar | þín |
Ackusativ | þína | þínar | þín |
Dativ | |||
Genitiv |
sinn, sín, sitt redigera
sinn, sín, sitt (sin, sitt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | sinn | sín | sitt |
Ackusativ | sinn | sína | sitt |
Dativ | sínum | sinni | sínu |
Genitiv | síns | sinnar | síns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | sínir | sínar | sín |
Ackusativ | sína | sínar | sín |
Dativ | |||
Genitiv |
Interrogativa pronomina redigera
hver, hver, hvað/hvert redigera
hver, hver, hvað/hvert (vad) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | hver | hver | hvað/hvert |
Ackusativ | hvern | hverja | hvert |
Dativ | hverjum | hverri | hverju |
Genitiv | hvers | hverrar | hvers |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | hverjir | hverjar | hver |
Ackusativ | hverja | hverjar | hver |
Dativ | |||
Genitiv |
hvor, hvor, hvort redigera
hvor, hvor, hvort (var) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | hvor | hvor | hvort |
Ackusativ | hvorn | hvora | hvort |
Dativ | hvorum | hvorri | hvoru |
Genitiv | hvors | hvorrar | hvors |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | hvorir | hvorar | hvor |
Ackusativ | hvora | hvorar | hvor |
Dativ | |||
Genitiv |
Relativa och reflexiva pronomina redigera
Sín | ||
---|---|---|
Singular | ||
Nominativ | - | |
Ackusativ | sig | |
Dativ | sér | |
Genitiv | sín |
Verb redigera
Grundverb redigera
vera redigera
Indikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | er | var | sé | væri |
þú | ert | varst | sért | værir |
hann/hún/það | er | var | sé | væri |
við/vér | erum | vorum | séum | værum |
þið/þér | eruð | voruð | séuð | væruð |
þeir/þær/þau | eru | voru | séu | væru |
eiga redigera
Indikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | á | átti | eigi | ætti |
þú | átt | áttir | eigir | ættir |
hann/hún/það | á | átti | eigi | ætti |
við/vér | eigum | áttum | eigum | ættum |
þið/þér | eigið | áttuð | eigið | ættuð |
þeir/þær/þau | eiga | áttu | eigi | ættu |
hafa redigera
Indikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | hef | hafði | hafi | hefði |
þú | hefur | hafðir | hafir | hefðir |
hann/hún/það | hefur | hafði | hafi | hefði |
við/vér | höfum | höfðum | höfum | hefðum |
þið/þér | hafið | höfðuð | hafið | hefðuð |
þeir/þær/þau | hafa | höfðu | hafi | hefðu |
verða redigera
Indikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | verð | varð | verði | yrði |
þú | verður | varðst | verðir | yrðir |
hann/hún/það | verður | varð | verði | yrði |
við/vér | verðum | urðum | verðum | yrðum |
þið/þér | verðið | urðuð | verðið | yrðuð |
þeir/þær/þau | verða | urðu | verði | yrðu |
Prepositioner redigera
Prepositioner är lika viktiga i isländska som i tyska. Men i viss mån till skillnad från i huvudsak i tyskan används de olika kasusen mer utan preposition liksom i latinet (och som i finskan, även om dessa språk inte påvisbart är släkt, men har haft kontakter).
Enkel beskrivning redigera
Lägesprepositioner | ||
---|---|---|
Ackusativ | Dativ | Dativ |
Riktning till | Befintlighet | Riktning från |
í | úr | |
á | af | |
undir | undan | |
yfir |
Tidsprepositioner | |||
---|---|---|---|
Dåtid | En period | Framtid | |
Preposition? | fyrir | í | eftir |
Kasus? | Dativ | Ackusativ | Ackusativ |
Exempel | fyrir viku | í viku | eftir viku |
fyrir einu ári | í eitt ár | eftir eitt ár |
Utförlig beskrivning redigera
Prepositioner | |||||
---|---|---|---|---|---|
Ackusativ | Dativ | ||||
Preposition | Preposition | ||||
fyrir framan/aftan | framför/bakom | að | åt | ||
Genitiv | Dativ och Ackusativ | ||||
Preposition | Preposition | ||||
auk | dessutom | í | i |
Ackusativ redigera
um – "runt"
gegnum – genom
kringum – omkring
við – på, mot
Dativ redigera
að – åt
frá – från
af – från/av
úr – ur
nálægt – nära
Genitiv redigera
til – till
án – utan
milli – mellan
vegna – på grund av
Prepositioner som styr mer än ett kasus redigera
í + dativ – i
í + ackusativ – intill
á + dativ – på
á + ackusativ – ovanpå
undir + dativ – under
under + ackusativ – gå under
með + dativ – betyder "med" (instrumentalt).
með + ackuasativ – betyder "med" att ta med sig.
Minnesregler redigera
- RiA = Riktning + Ackusativ
När det är rörelse är det ackusativ.
- BeDa = Befintlighet + Dativ
När det är befintlighet (läge) är det dativ.
Konjunktioner redigera
De vanligaste konjuktionerna:
af því að därför att
en betyder "än", och även "och, men"; jämför "and" på engelska
heldur hellre
heldur en hellre än
ef om, när
ekki inte
en men
enn fortfarande
hjá nära, bredvid
enda
og och
eða eller
frá från
ellegar
hvort om
bæði-og både och
hvorki-né varken-eller
annað
svona så
síðan sedan, då
uns tills
hvort-eða
hvort-eða
ýmist-eða
á meðan tills
þangað til
þegar när (tid)
þess vegna därför
því därför
þó dock
Jämför betydelsen av dessa ord på Internetadressen: http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=innsl
Subjunktioner redigera
Förklarande redigera
að
Kausala (Orsakssubjunktioner) redigera
af því að
úr því að
því að
þar eð
með því að
vegna þess að
sökum/sakir èss að
þar sem
Konditionala (villkorliga) redigera
ef
nema
svo framarlega sem
Konsekutiva (avser följd/verkan) redigera
svo að
að
Koncessiva (erkännande) redigera
þó að
þótt
enda þótt
jafnvel þótt
þrátt fyrir það að
Finala redigera
till þess að
til að
svo að
að
Komparativa (jämförande) redigera
eins og
svo sem
sem
heldur en
Temporala (Tidssubjunktioner) redigera
þegar
áður en
meðan
eftir að
uns
Interrogativa (frågande) redigera
hvort
hvort-eða
hvort heldur-eða
hvort sem-eða
Relativa redigera
sem
þar sem
þangað sem
þangað er
þaðan er
hvert sem
hvert er
hvar sem
hvaðan sem
hvaðan er
hvernig sem
hvenær sem
Räkneord redigera
1 | Einn |
2 | Tveir |
3 | Þrír |
4 | Fjórir |
5 | Fimm |
6 | Sex |
7 | Sjö |
8 | Átta |
9 | Níu |
10 | Tíu |
11 | Ellefu |
12 | Tólf |
13 | Þrettán |
14 | Fjórtán |
15 | Fimmtán |
16 | Sextán |
17 | Sautján |
18 | Átján |
19 | Nítján |
20 | Tuttugu |
21 | Tuttugu og einn |
30 | Þrjátíu |
40 | Fjörutíu |
50 | Fimmtíu |
60 | Sextíu |
70 | Sjötíu |
80 | Áttatíu |
90 | Níutíu |
100 | Hundrað |
101 | Hundrað og einn |
200 | Tvö hundruð |
1000 | Þúsund |
1000000 | Miljón |
Konjugation av räkneord redigera
Räkneorden 1-4 konjugeras efter genus och kasus.
1 (ett) redigera
Singular | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | einn | ein | eitt |
Ackusativ | einn | eina | eitt |
Dativ | einum | einni | einu |
Genitiv | eins | einnar | eins |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | einir | einar | ein |
Ackusativ | eina | einar | ein |
Dativ | |||
Genitiv |
2 (två) redigera
Plural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | tveir | tvær | tvö |
Ackusativ | tvo | tvær | tvö |
Dativ | |||
Genitiv |
3 (tre) redigera
Plural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þrír | þrjár | þrjú |
Ackusativ | þrjá | þrjár | þrjú |
Dativ | |||
Genitiv |
4 (fyra) redigera
Plural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | fjórir | fjórar | fjögur |
Ackusativ | fjóra | fjórar | fjögur |
Dativ | |||
Genitiv |
Referenser redigera
Noter redigera
- ^ Stefán Einarsson, Icelandic, Baltimore och London 1986, s. 481
Källor redigera
- https://web.archive.org/web/20060720144848/http://www.islenska.net/ - Isländska på nätet
- Íslensk sænsk orðabok. 6. uppl., Reykjavik : Mál og menning, 1994
- Íslensk orðabók handa skólum og almenningi, Reykjavik, 1963