Isländsk grammatik
- Huvudartikel: Isländska
Den här artikeln beskriver grammatiken i isländska.
Inledning
redigeraIsländskan har fyra kasus: nominativ, ackusativ, dativ och genitiv. Substantiven delas in i tre genus: maskulinum, femininum och neutrum. Substantiv, adjektiv, pronomina, namn och vissa räkneord böjs i de fyra kasusen, i singular och plural.
Alfabetet
redigeraA | Á | B | D | Ð | E | É | F | G | H | I | Í | J | K | L | M | N | O | Ó | P | R | S | T | U | Ú | V | X | Y | Ý | Þ | Æ | Ö |
a | á | b | d | ð | e | é | f | g | h | i | í | j | k | l | m | n | o | ó | p | r | s | t | u | ú | v | x | y | ý | þ | æ | ö |
Z ströks ur alfabetet 1974 eftersom uttalet inte skilde sig från s och för att underlätta stavningen. Diskussioner fördes om att även stryka Y och Ý eftersom dessas uttal är desamma som för I och Í. Y och Ý behölls dock.
C, Q, W, och Z används inte i isländskan, men förekommer i några efternamn, till exempel i Zoega.
Substantiv
redigeraArtiklar
redigeraBestämd artikel
redigeraTabell över de bestämda artiklar som läggs till som ett suffix på substantiven.
Substantiv | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | -a | ||
Nominativ | -inn | -nn | -in | -n | -ið | -ð | |
Ackusativ | -inn | -nn | -ina | -na | -ið | -ð | |
Dativ | -num | -num | -inni | -nni | -nu | -nu | |
Genitiv | -ins | -ns | -innar | -nnar | -ins | -ns | |
... | |||||||
Plural | |||||||
Nominativ | -nir | -nar | -nar | -nar | -in | -n | |
Ackusativ | -na | -nar | -nar | -nar | -in | -n | |
Dativ | |||||||
Genitiv |
Obestämd artikel
redigeraDet finns ingen obestämd artikel i isländska. Det betyder att ordet barn också kan betyda ett barn.
Sätt räkneordet en/ett framför substantivet istället.
Plural
redigeraSå här böjs ett substantiv som är obestämt i plural.
Plural | ||||
---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | ||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | |
Nominativ | -ar / -ir | -ar | -ar / -ur / -ir | ('u' omljud) |
Ackusativ | -a / -i (-u) | -ar | -ar / -ur / -ir | ('u' omljud) |
Dativ | -u(m)* | -u(m)* | -u(m)* | -u(m)* |
Genitiv | -a | -a | -a / -na | -a |
- M:et läggs inte till om man har lagt till den definita artikeln.
Deklinationer
redigeraObestämd form
redigeraSubstantiv | |||||
---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | |
Nominativ | bíll | nemandi | rós | kirkja | barn |
Ackusativ | bíl | nemanda | rós | kirkju | barn |
Dativ | bíl | nemanda | rós | kirkju | barni |
Genitiv | bíls | nemanda | rósar | kirkju | barns |
... | |||||
Plural | |||||
Nominativ | bílar | nemendur | rósir | kirkjur | börn |
Ackusativ | bíla | nemendur | rósir | kirkjur | börn |
Dativ | bílum | nemendum | rósum | kirkjum | börnum |
Genitiv | bíla | nemanda | rósa | kirkna | barna |
Bestämd form
redigeraSubstantiv | |||||
---|---|---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |||
Ändelse | -ur, l, n | -i | ingen ändelse | -a | |
Nominativ | bíllinn | nemandinn | rósin | kirkjan | barnið |
Ackusativ | bílinn | nemandann | rósina | kirkjuna | barnið |
Dativ | bílnum | nemandanum | rósinni | kirkjunni | barninu |
Genitiv | bílsins | nemandans | rósarinnar | kirkjunnar | barnsins |
... | |||||
Plural | |||||
Nominativ | bílarnir | nemendurnir | rósirnar | kirkjurnar | börnin |
Ackusativ | bílana | nemendurna | rósirnar | kirkjurnar | börnin |
Dativ | bílunum | nemendunum | rósunum | kirkjunum | börnunum |
Genitiv | bílanna | nemandanna | rósanna | kirknanna | barnanna |
- bíll - bil
- nemandi - elev
- rós - ros
- kirkja - kyrka
- barn - barn
Pronomina
redigeraPersonliga pronomina
redigeraPersonliga pronomina | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Singular | ||||||||
jag | du | han | hon | hen | det | |||
Nominativ | ég | þú | hann | hún | hán[källa behövs] | það | ||
Ackusativ | mig | þig | hann | hana | hán[källa behövs] | það | ||
Dativ | mér | þér | honum | henni | háni[källa behövs] | því | ||
Genitiv | mín | þín | hans | hennar | háns[källa behövs] | þess | ||
... | ||||||||
Plural | ||||||||
vi | vi | ni | Ni | de (mask.) | de (fem.) | de (neutr. och könsneutralt) | ||
Nominativ | við | vér | þið | þér | þeir | þær | þau | |
Ackusativ | okkur | oss | ykkur | yður | þá | þær | þau | |
Dativ | okkur | oss | ykkur | yður | ||||
Genitiv | okkar | vor | ykkar | yðar |
Det finns två olika former för vi och ni på isländska. við och þið är gamla dualisformer (form för två personer "vi två") som numera används i plural. Pronomenet vér används mer sällan och i mer högtidliga sammanhang [1], till exempel i kyrkan och i Islands nationalsång.
Genitiv vor som är identiskt med det possessiva pronominet vor i femininum, används här som ett personligt pronomen, till exempel til vor "till oss".
Þér "Ni" används mest som hövlighetsform till dem man inte känner både till en person och till flera. Det kan även användas högtidligt.
Demonstrativa pronomina
redigeraþessi, þessi, þetta (detta, det här) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þessi | þessi | þetta |
Ackusativ | þennan | þessa | þetta |
Dativ | þessum | þessari | þessu |
Genitiv | þessa | þessarar | þessa |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þessir | þessar | þessi |
Ackusativ | þessa | þessar | þessi |
Dativ | þessum | ||
Genitiv | þessara |
sá, sú, það (han, hon, den, det) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | sá | sú | það |
Ackusativ | þann | þá | það |
Dativ | þeim | þeirri | því |
Genitiv | þess | þeirrar | þess |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þeir | þær | þau |
Ackusativ | þá | þær | þau |
Dativ | |||
Genitiv |
Possessiva pronomina
redigeraMinn, mín, mitt
redigeraMinn, mín, mitt (min, mitt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | minn | mín | mitt |
Ackusativ | minn | mína | mitt |
Dativ | mínum | minni | mínu |
Genitiv | míns | minnar | míns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | mínir | mínar | mín |
Ackusativ | mína | mínar | mín |
Dativ | |||
Genitiv |
vor, vor, vort
redigeravor, vor, vort (vår, vårt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | vor | vor | vort |
Ackusativ | vorn | vora | vort |
Dativ | vorum | vorri | voru |
Genitiv | vors | vorrar | vors |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | vorir | vorar | vor |
Ackusativ | vora | vorar | vor |
Dativ | |||
Genitiv |
þinn, þín, þitt
redigeraþinn, þín, þitt (din, ditt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þinn | þín | þitt |
Ackusativ | þinn | þína | þitt |
Dativ | þínum | þinni | þínu |
Genitiv | þíns | þinnar | þíns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | þinir | þínar | þín |
Ackusativ | þína | þínar | þín |
Dativ | |||
Genitiv |
sinn, sín, sitt
redigerasinn, sín, sitt (sin, sitt) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | sinn | sín | sitt |
Ackusativ | sinn | sína | sitt |
Dativ | sínum | sinni | sínu |
Genitiv | síns | sinnar | síns |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | sínir | sínar | sín |
Ackusativ | sína | sínar | sín |
Dativ | |||
Genitiv |
Interrogativa pronomina
redigerahver, hver, hvað/hvert
redigerahver, hver, hvað/hvert (vad) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | hver | hver | hvað/hvert |
Ackusativ | hvern | hverja | hvert |
Dativ | hverjum | hverri | hverju |
Genitiv | hvers | hverrar | hvers |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | hverjir | hverjar | hver |
Ackusativ | hverja | hverjar | hver |
Dativ | |||
Genitiv |
hvor, hvor, hvort
redigerahvor, hvor, hvort (var) | |||
---|---|---|---|
Singular | |||
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | hvor | hvor | hvort |
Ackusativ | hvorn | hvora | hvort |
Dativ | hvorum | hvorri | hvoru |
Genitiv | hvors | hvorrar | hvors |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | hvorir | hvorar | hvor |
Ackusativ | hvora | hvorar | hvor |
Dativ | |||
Genitiv |
Relativa och reflexiva pronomina
redigeraSín | ||
---|---|---|
Singular | ||
Nominativ | - | |
Ackusativ | sig | |
Dativ | sér | |
Genitiv | sín |
Verb
redigeraGrundverb
redigeravera
redigeraIndikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | er | var | sé | væri |
þú | ert | varst | sért | værir |
hann/hún/það | er | var | sé | væri |
við/vér | erum | vorum | séum | værum |
þið/þér | eruð | voruð | séuð | væruð |
þeir/þær/þau | eru | voru | séu | væru |
eiga
redigeraIndikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | á | átti | eigi | ætti |
þú | átt | áttir | eigir | ættir |
hann/hún/það | á | átti | eigi | ætti |
við/vér | eigum | áttum | eigum | ættum |
þið/þér | eigið | áttuð | eigið | ættuð |
þeir/þær/þau | eiga | áttu | eigi | ættu |
hafa
redigeraIndikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | hef | hafði | hafi | hefði |
þú | hefur | hafðir | hafir | hefðir |
hann/hún/það | hefur | hafði | hafi | hefði |
við/vér | höfum | höfðum | höfum | hefðum |
þið/þér | hafið | höfðuð | hafið | hefðuð |
þeir/þær/þau | hafa | höfðu | hafi | hefðu |
verða
redigeraIndikativ | Konjunktiv | |||
---|---|---|---|---|
Presens | Preteritum | Presens | Preteritum | |
ég | verð | varð | verði | yrði |
þú | verður | varðst | verðir | yrðir |
hann/hún/það | verður | varð | verði | yrði |
við/vér | verðum | urðum | verðum | yrðum |
þið/þér | verðið | urðuð | verðið | yrðuð |
þeir/þær/þau | verða | urðu | verði | yrðu |
Prepositioner
redigeraPrepositioner är lika viktiga i isländska som i tyska. Men i viss mån till skillnad från i huvudsak i tyskan används de olika kasusen mer utan preposition liksom i latinet (och som i finskan, även om dessa språk inte påvisbart är släkt, men har haft kontakter).
Enkel beskrivning
redigeraLägesprepositioner | ||
---|---|---|
Ackusativ | Dativ | Dativ |
Riktning till | Befintlighet | Riktning från |
í | úr | |
á | af | |
undir | undan | |
yfir |
Tidsprepositioner | |||
---|---|---|---|
Dåtid | En period | Framtid | |
Preposition? | fyrir | í | eftir |
Kasus? | Dativ | Ackusativ | Ackusativ |
Exempel | fyrir viku | í viku | eftir viku |
fyrir einu ári | í eitt ár | eftir eitt ár |
Utförlig beskrivning
redigeraPrepositioner | |||||
---|---|---|---|---|---|
Ackusativ | Dativ | ||||
Preposition | Preposition | ||||
fyrir framan/aftan | framför/bakom | að | åt | ||
Genitiv | Dativ och Ackusativ | ||||
Preposition | Preposition | ||||
auk | dessutom | í | i |
Ackusativ
redigeraum – "runt"
gegnum – genom
kringum – omkring
við – på, mot
Dativ
redigeraað – åt
frá – från
af – från/av
úr – ur
nálægt – nära
Genitiv
redigeratil – till
án – utan
milli – mellan
vegna – på grund av
Prepositioner som styr mer än ett kasus
redigeraí + dativ – i
í + ackusativ – intill
á + dativ – på
á + ackusativ – ovanpå
undir + dativ – under
under + ackusativ – gå under
með + dativ – betyder "med" (instrumentalt).
með + ackuasativ – betyder "med" att ta med sig.
Minnesregler
redigera- RiA = Riktning + Ackusativ
När det är rörelse är det ackusativ.
- BeDa = Befintlighet + Dativ
När det är befintlighet (läge) är det dativ.
Konjunktioner
redigeraDe vanligaste konjuktionerna:
af því að därför att
en betyder "än", och även "och, men"; jämför "and" på engelska
heldur hellre
heldur en hellre än
ef om, när
ekki inte
en men
enn fortfarande
hjá nära, bredvid
enda
og och
eða eller
frá från
ellegar
hvort om
bæði-og både och
hvorki-né varken-eller
annað
svona så
síðan sedan, då
uns tills
hvort-eða
hvort-eða
ýmist-eða
á meðan tills
þangað til
þegar när (tid)
þess vegna därför
því därför
þó dock
Jämför betydelsen av dessa ord på Internetadressen: http://www.lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi?adg=innsl
Subjunktioner
redigeraFörklarande
redigeraað
Kausala (Orsakssubjunktioner)
redigeraaf því að
úr því að
því að
þar eð
með því að
vegna þess að
sökum/sakir èss að
þar sem
Konditionala (villkorliga)
redigeraef
nema
svo framarlega sem
Konsekutiva (avser följd/verkan)
redigerasvo að
að
Koncessiva (erkännande)
redigeraþó að
þótt
enda þótt
jafnvel þótt
þrátt fyrir það að
Finala
redigeratill þess að
til að
svo að
að
Komparativa (jämförande)
redigeraeins og
svo sem
sem
heldur en
Temporala (Tidssubjunktioner)
redigeraþegar
áður en
meðan
eftir að
uns
Interrogativa (frågande)
redigerahvort
hvort-eða
hvort heldur-eða
hvort sem-eða
Relativa
redigerasem
þar sem
þangað sem
þangað er
þaðan er
hvert sem
hvert er
hvar sem
hvaðan sem
hvaðan er
hvernig sem
hvenær sem
Räkneord
redigera1 | Einn |
2 | Tveir |
3 | Þrír |
4 | Fjórir |
5 | Fimm |
6 | Sex |
7 | Sjö |
8 | Átta |
9 | Níu |
10 | Tíu |
11 | Ellefu |
12 | Tólf |
13 | Þrettán |
14 | Fjórtán |
15 | Fimmtán |
16 | Sextán |
17 | Sautján |
18 | Átján |
19 | Nítján |
20 | Tuttugu |
21 | Tuttugu og einn |
30 | Þrjátíu |
40 | Fjörutíu |
50 | Fimmtíu |
60 | Sextíu |
70 | Sjötíu |
80 | Áttatíu |
90 | Níutíu |
100 | Hundrað |
101 | Hundrað og einn |
200 | Tvö hundruð |
1000 | Þúsund |
1000000 | Miljón |
Konjugation av räkneord
redigeraRäkneorden 1-4 konjugeras efter genus och kasus.
1 (ett)
redigeraSingular | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | einn | ein | eitt |
Ackusativ | einn | eina | eitt |
Dativ | einum | einni | einu |
Genitiv | eins | einnar | eins |
... | |||
Plural | |||
Nominativ | einir | einar | ein |
Ackusativ | eina | einar | ein |
Dativ | |||
Genitiv |
2 (två)
redigeraPlural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | tveir | tvær | tvö |
Ackusativ | tvo | tvær | tvö |
Dativ | |||
Genitiv |
3 (tre)
redigeraPlural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | þrír | þrjár | þrjú |
Ackusativ | þrjá | þrjár | þrjú |
Dativ | |||
Genitiv |
4 (fyra)
redigeraPlural | |||
---|---|---|---|
Maskulinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativ | fjórir | fjórar | fjögur |
Ackusativ | fjóra | fjórar | fjögur |
Dativ | |||
Genitiv |
Referenser
redigeraNoter
redigera- ^ Stefán Einarsson, Icelandic, Baltimore och London 1986, s. 481
Källor
redigera- https://web.archive.org/web/20060720144848/http://www.islenska.net/ - Isländska på nätet
- Íslensk sænsk orðabok. 6. uppl., Reykjavik : Mál og menning, 1994
- Íslensk orðabók handa skólum og almenningi, Reykjavik, 1963